Küba’da İnsan Hakları ve Eğitim – (SNTECD)

İspanyolca-Almanca Çeviri: Prof. Dr. Wolfgang Jantzen
Almanca-Türkçe Çeviri: PoliTeknik

MsC. Mirella Suárez Ortega
MsC. Gertrudis Simón Pineda
Lic. Martha B. Batista Ramírez

Küba Ulusal Eğitim, Bilim ve Spor Sendikası (SNTECD)

“İnsan dedin mi tüm haklar anılmış demektir”
José Martí, OC. T. 2. p.98.

Ünlü Kübalı devrimci, İspanyol sömürgeciliğine karşı yürütülen bağımsızlık savaşını örgütleyen ve ileri taşıyan ulusal kahraman José Martí’nin düşünce dünyasında, insanlar ve eğitim üzerin yerinde ve ilerici tasarımlar mevcuttur. Kültür, eksiksiz onur ve özgürlükle karakterize olunan Martici bildirim, Küba halkının özdeşlik ve düşünüşünün oluşmasında olağanüstü bir etkide bulunmuştur.

Küba’da kapsamlı sonuçlar doğuran 1 Ocak 1959 devrim zaferi öncesinde egemen olan koşulları değerlendirmek için, ülkedeki eğitimin ve insan haklarının ne durumda olduğunu yansıtmak gerekir. Bu dönem Küba devriminin önderi Fidel Castro Ruz tarafından, 1953’te Monkada Kışlası’na gerçekleştirdiği saldırı nedeniyle çıkartıldığı mahkeme kapsamında yaptığı “Tarih Beni Beraat Ettirecektir” ünlü savunmasında çarpıcı bir şekilde karakterize edilmiştir. Bu saldırı gençliğin Yüzyıl Kuşağı’nın zorbalığa karşı gerçekleştirdiği bir eylemdi, José Martí’nin yüzüncü doğum günü anısına bu adı almıştı.

Yukarıda alıntısı yapılan savunma konuşmasında, o, kötü muamele gören otuz bin öğretmen ve profesöre, mezunları herhangi bir iş bulma olanağı bulunmayan, sayısı yalnızca altı olan meslek okuluna, dilenecek kadar yoksul, yarı çıplak ve kötü beslenen, okul çağındaki çocukların yarısından azının devam ettiği kırsal bölgelerdeki okullara atıfta bulunmuştur. O dönem hakim olan eğitimin kaotik bir durumda olduğu açıktır; dolayısıyla ülkedeki okuma yazma bilmeyenlerin yüksek oranına işaret etmek gerekmektedir.

1959’da Küba’da başlayan devrim sürecinin ilk günlerinden itibaren adaletsizliği, sefaleti ve korumasızlığı, önceki kuşakların mirasını silmek ve insan hakları ilkesini yeniden kazanmak için araçlar geliştirilmiştir, Martí’nin dahiyane özetlemesiyle: “İnsan dedin mi tüm haklar anılmış demektir” [1].

Hedeflenen büyük dönüşümlerle uğraşının çıkış noktası olarak Ulusal Okuma-Yazma Öğretimi Kampanyası ile okuma yazma bilmemenin ortadan kaldırılması tasarlanmıştır. Bu kampanya, Martici koyut olan “dünyaya gelmiş olmakla her insan eğitim hakkına sahiptir ve karşılığında diğerlerini eğitme yükümlülüğü vardır” [2] koyutunu maddileştirmiştir. Bugün Küba eğitim sisteminden çıkan sonuçların temelini oluşturan, işte bu Ulusal Okuma-Yazma Öğretimi Kampanyası olmuştur.

Kesintisiz gelişime tabi bir eğitim ve eğitim-öğretim sistemi oluşturulması, Başkomutan (Comandante en Jefe) Fidel Castro Ruz tarafından tekrarlanarak formüle edilen “hiçbirşey bir çocuktan önemli değildir” ilkesiyle örtüşüyor. O, toplumumuzda çocuk ve genç hakları lehine yapılan etkinlikleri gözler önüne sermektedir. Bu ilke halkımızın ideolojik mirasına eklenmiştir ve toplumumuzda çocukluk dönemine verilen öncelikli dikkati belirlemektedir.

BM Genel Kurulu 1989’da 44/25 sayılı kararı, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi kabul etmiş ve onaylamıştır, sözleşme 1990’da yürürlüğe girmiştir. Küba bu sözleşmeyi imzalayan devletlerden biridir. Sözleşme, ülkemizin son derece değerli bir destekçisi olduğu İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ni izlemiştir.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin önsözünde şu vurgulanmaktadır: “Çocuğun kapsamlı olarak toplum içerisinde bireysel bir yaşama hazırlanması ve Birleşmiş Milletler Antlaşması’nda ilan edilen ideallerin ve özellikle barış, onur, hoşgörü, özgürlük, eşitlik ve dayanışma ruhuna uygun bir şekilde eğitilmesi gerekir”.

Sözleşmenin odaklandığı bu noktalar, tüm çeşitliliğiyle, erken çocukluk döneminden başlayarak yükseköğrenim düzeyine uzanan, enine bir eksene çevrilebilen, Küba eğitim sistemini belirleyen yönergelerle uyuşmaktadır, plan ve programlarda ve tüm alt sistemlerde mevcuttur. Çocukların dokuzuncu sınıfa kadar zorunlu eğitimi, kendi özgünlüklerimizi dikkate alan referans belgesinde ortaya koyulan değerlere uyulmasını, oluşturulmasını ve geliştirilmesini olanaklı kılmaktadır.

Küba’da okulu yarıda bırakanların oranına bakıldığında, bu rakamın minimal olduğunu göz önünde bulundurmak gerekir. Zira cumhuriyet anayasasında güvence altına alınmış, çocukların aksatmadan eğitim merkezlerine devamını engelleyen ebeveynler için ceza öngören yasal adımlar mevcuttur.

Çocukluk döneminin öncelikli ve özenli olarak dikkate alınması konusunda anayasa koyutları ve Küba kurumsal siyaseti arasında bir uyuşma olduğu tartışma götürmez; ana rahminde oluştuğu andan itibaren her çocuğun hayatta kalmasını sağlamak için, Küba sağlık stratejisini oluşturan Anne-Çocuk-Programı’na (PAMI / Programa de Atención Materno Infantil) gönderme yapmak bu noktada yeterli olacaktır.

Küba Ulusal Eğitim Sistemi’nin kurulması, erkek ve kadının yasal eşitliğini yeğleyen kuşkusuz ilerici bir pozisyonu temsil eden karma eğitimi içermektedir.

Okul öncesi dönemde çocuklar için ülke genelinde kurulan çocuk yuvaları (círculos infantiles)[3], Küba toplumu açısından en çok kabul gören kurumlar arasında yer almaktadır; özünde bu yuvalara işçi kadınların çocukları devam etmektedir. Hazırlayıcı nitelikleri itibariyle bu merkezler, çocukların ileriki süreçlerde okul sitemine başarıyla geçiş yapmaları bakımından büyük öneme sahiptir. Aynı amaçla, kurumsal olmayan yollardan aile ve birliğin eğitim temsilcilerinin ortak katılımını ilerleten “Çocuğunu Eğit” Programı (Educa a tu Hijo) geliştirilmiştir[4]. Bu eğitim düzeyinde Küba Kadın Federasyonu tarafından ilk yıllarda verilen çaba öne çıkmaktadır.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi kabul eden devletler arasında yer alan Küba, yükseköğrenim boyutu dahil ulusal eğitim sisteminin tüm kademelerinde ücretsiz eğitim hakkını yasal güvence altına almıştır, dolayısıyla öğrenenler eşit olanakları içeren koşullar altında topluma entegre olabilmekte, bu, “herkes için ve ömür boyu eğitim” tasarısına uygunluğu ifade eder. Ülkenin sahip olduğu eğitim ağı, on iki bin merkezi kapsıyor ve en ücra köşelere erişim sağlıyor.

Görme, duyma sorunu yaşayan, hareket etme zorlukları olan bir dizi çocuk için, gereksinimleri dikkate alınarak özel olanaklar sunuluyor; söz konusu becerileri geliştiren merkezlerden bazıları başardıkları iş için uluslararası kurumların övgüsünü aldı, bu merkezler arasında “Abel Santamaría”, “René Vilches” ve “Solidaridad con Panamá” özel eğitim okulları bulunuyor. Katılım sağlama durumunda olmayan çocuklara da ulaşmak için, onlara ev öğretmenleri gönderiliyor. Aynı biçimde uzun süre hastanede kalan çocukların da, kendi düzeylerine uygun eğitim hedeflerini dikkate alan bir öğretmenleri var.

Dokuzuncu sınıf mezunlarının geçiş yapabildiği teknik ve mesleki eğitim için çok sayıda seçenek var. Öte yandan sanat ya da sporda beceri ve yetenekleri olan çocukların farklı sanat dallarında eğitim veren merkezlere devam etme olanakları bulunurken, spor okullarında atletler başlıca olimpik spor dallarında eğitilmektedir. Orta kademelerde yetenekleriyle, yarışmalarda aldıkları ödüllerle ya da pedagojik yeteneğiyle öne çıkan öğrencilerin, akademik göstergeleri sayesinde öğrenimlerine yükseköğrenim öncesi meslek enstitülerinde sağın bilimlerde ya da pedagoji okullarında devam etme hakkına sahiptir. Bu merkezlerde tercih ettikleri, akademik sıralamaya göre dağıtılan yükseköğrenim kariyerlerini başarıyla seçebilmelerini olanaklı kılan özel bir hazırlık görürler.

Eğitimin sürdürülebilir ve mesafe kaydeden gelişimin paradigması olarak okul hizmetlerinin kalitesi nedeniyle Küba’ya saygı duyuluyor. UNESCO ve diğer uluslararası kurumların teyit ettiği bu kritere, üniversite öğrencilerinin bilim yarışmalarından elde ettikleri sonuçlar ve kalite laboratuarlarının bilirkişi raporları birer teminattır (LLECE / Laboratorios de la Calidad).

Çocukluk dönemi ve gençlik üzerindeki nüfuzuyla pedagojik eğitim sisteminin ve öğretmenlerin araştırma faaliyetlerinin mükemmelliği de etkisini göstermektedir. Bu, pedagojinin ve üniversitelerin de gerçekleştirdiği, tüm dünyadan pedagogların prestij kazanmak amacıyla ve bilimsel katkılarıyla katıldıkları uluslararası bilimsel kongrelerde kamuoyuna yansıyan mümkemmel sonuçlardır. Fidel Castro bu sonuçlar hakkında açıklamada bulunarak, söz konusu kongrelerin, eğitim ve eğitim-öğretim mücadelesinin bir parçasını oluşturdukları için her zamankinden çok gerekli olduğunu belirtmiştir.

Uzun yıllardır okul öncesi dönemden üniversitelere kadar tüm alt sistemlerin eğitim planları kapsamına bilgisayarlaşma ve bilişim ve iletişim teknolojileri (TIC) dersleri dahil edilmektedir, ancak AB’nin uyguladığı ekonomik abluka nedeniyle, yeni araç gereç teminini ve bunların bakımını ve sağlıklı işleyişini sağlayacak yatırımlar konusunda Küba’ya kısıtlamalar getirildiğine işaret etmek gerekir.

AB’nin Küba’ya uyguladığı, yumuşak bir ifadeyle adına ambargo denilen ekonomik abluka, kuşkusuz Küba eğitim sisteminin güvence altına alınmasına karşı en büyük kısıtlamalara neden oluyor, laboratuarlar ve sanat okulları için yapılacak yatırımlarda darlığa ve de müzik aletlerinin, spor ekipmanının eksikliğine yol açıyor, buna rağmen teknisyenlerinin ve öğretmenlerinin yaratıcılığı sayesinde bu eksiklerin yeri dolduruluyor.

Sözleşmenin belirttiği gibi çocuklar sorumluluk üstlenerek kendilerini adil bir toplumla bütünleşmeye hazırlamak zorunda. Burada söz konusu olan şey, eğitilecek olanların anavatanları, gelenekleri, dilleri ve aileleri karşısında sahip oldukları hak ve yükümlülükleri, arkadaşlık ve dayanışma gibi diğer değerlerle bağlantılı olarak tanımalarıdır. Eğitim planlarımız, metinler ve müfredat ve müfredat dışı etkinlikler bu hedefi öncelikli biçimde dikkate almaktadır, o, gelecek kuşakların eğitilmesinde bir anahtardır.

Müfredattaki içeriklerle birlikte koruduğumuz değerleri keskinleştirmek için, her sınıfta ve birlik içerisinde gerçekleştirilen etkinlikler oldukça çeşitli ve yaratıcıdır. Eğitim televizyon kanalı bu hedefe ilerlerken özel bir rolü yerine getiriyor. Birkaç örnek vermiş olmak için, çocuk ve gençlerin çöplerin toplanmasına ve kendi muhitlerinde çevreyi koruma çalışmalarına katıldıklarına, çocukların genel seçimlerde sandık görevlisi olarak, okul bahçesinin bakımında, araştırma çalışmalarının sözlü ve yazılı sunumunda ve öğrenenlerin ders düzeyine uygun bigisayar kullanımında üstlendikleri role değinmek yeterlidir.

Okul eğitim çalışmasına ailenin etkin ve bilinçli katılımının gerekliliği nedeniyle, ailesel eğitim okullarının gerçekleştirilmesi ilerleme kaydediyor ve bu okullar, ebeveynlere çocuklarının eğitimi için bilgi ve katılım olanakları sunan ortamlar yaratıyor.

Geleceğin tam bir hukuksal olgunluğa sahip sosyal özneleri olarak çocuk ve gençlerin haklarını kullanabilmelerinde öğrenci örgütlerinin etkisini öne çıkarmak önemlidir, José Martí Öncüler Organiyasyonu (Organización de Pioneros José Martí) ve Orta Öğrenim Öğrencileri Federasyonu (Federación de Estudiantes de la Enseñanza Media). Bu örgütlerde kişisel görüşlerin özgürce dile getirilmesi desteklenmektedir, eleştirel ve özeleştirel bir ruhun, sorumluluk bilinicinin, disiplin ve diğer görüşlere saygı duyulmasının alıştırması yapılıyor.

Öte yandan Küba’da okulun bir çevrenin en önemli kültür merkezi olması için çalışılıyor, ki bu amaç, disiplini, öğrencilerinin içeride ve dışarıda uygun davrandığı kaliteli sınıflar geliştiren iyi hazırlanmış öğretmenleri içeren, örgütlü bir okula sahip olmayı kapsar.

Sözü edilen etkinlikler, eğitimin sağlam ve vazgeçilmez temsilinin, çocukluk döneminin devredilemez bir hakkı olarak toplumsal bilinçte varolduğunu göstermektedir. Hiçbir Kübalı aile çocuğunun bir bütün olarak eğitimini, kurumsallaştırılmış eğitimin güvenli katkısı ve etkisi olmadan tasarlamaz; bu amaca ilerlerken en büyük sorumluluk öğretmenlere düşüyor, ülkenin seviyeyi sürekli arttırmaya ilgi göstemesi buradan kaynaklanıyor. Bilimsel alanda bunları kanıtlayan sonuçlar var, örneğin yüksek lisans ve doktora diplomalarının yüksek sayıda olması, salt üniversite düzeyinde değil, bu sonuçların birçoğuna sınıflarda da rastamak mümkün.

Eğitim ve yüksek eğitim bakanlıkları metodolojik açıdan Küba ulusal eğitim sistemini yönetiyor, bu sistem diğer oranizmalarla ve birimlerle tutarlı ortak çalışmayı kapsamaktadır. kültür, bilim, teknoloji ve çevre bakanlıkları, spor enstitüsü, bedensel eğitim ve dinlenme, radyo ve televizyon ve de öğrenci organizasonları, gençlik ve diğer sivil toplum örgütleri aracılığıyla Küba eğitim hedeflerinin entegre dilmesi ile etkleyici bir sinerji doğuyor. Bu sinerji Küba ulusunun eğitim projesini ayakta tutuyor, çocuk haklarının en çok zenginlik katan yönünü, eğitim ve eğitim-öğretimi işlemek konusunda ulusa güç katıyor. Kuşakların yetiştirilmesinde gelişmekte olan ve kalıcı bir sosyalist toplum yaratan Küba eğitim hizmetlerinin tutkulu ve ön plana çıkan sosyal misyonu, tartışmasız birçok faktörün, en başta da eğitimcilerin eseridir. Erkek ve kızların haklarına saygı duymak, birbirlerini belirli alanlarda tamamlayan organizmalarıyla hükümetin devlet bütçesinin eğitim-öğretime olduğu kadar sağlığa da ayırma yönünde irade göstermesi çok büyük bir önem taşımaktadır. Bu entegrasyon sağlıklı bir çocukluk dönemini olanaklı kılıyor, o, nitelikli eğitim hakkını üstlenmeye elverişlidir.

Kaynak

Castro Ruz, Fidel. Discurso de clausura en el Congreso Pedagogía. La Habana. 1999.

Castro Ruz, Fidel Nada más importante…

Constitución de la República de Cuba. Ediciones Pontón Caribe. La Habana. 2005.

Diez preguntas para hablar de derechos con niñas y niños… y respuestas para cubanas y cubanos de todas las edades. Publicaciones Acuario. Centro Félix Varela. 2012.

Early childhood development in Cuba. United Nations Children’s Fund (UNICEF), Cuba Country Office, February 2016.

Martí Pérez, José. Obras completas. Editorial de Ciencias Sociales.1975. Tomos 2 y 19.

Pérez Morán, Margarita. La formación de una cultura del derecho del niño en el profesional de la educación preescolar cubana. Tesis en opción al grado científico de Dr. en Ciencias Pedagógicas. Instituto Superior Pedagógico Enrique José Varona. La Habana. 2008.

Valdés Galarraga, Ramiro. Diccionario del pensamiento martiano. Editorial de Ciencias Sociales. La Habana. 2002.

[1] José Martí, Obras completas, t. 2, p.98.

[2] José Martí, Obras completas, t. 19, p .375.

[3] 45 gün ila 6 yai arası; Almanca-Türkçe çeviride, çevirmenin düştüğü not.

[4] Uzak kırsal ve dağlık bölgelerde yaşayan çocuklar için “circulos infantiles” programını tamamlayıcı nitelikte bir pogram; Almanca-Türkçe çeviride, çevirmenin düştüğü not.