İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Bağlamında Kamusal Eğitimin Karşılaştığı Zorluklar – Roberto Franklin de Leão

Roberto Franklin de Leão
Brezilya Ulusal Öğretmen Sendikaları Konfederasyonu (CNTE) Başkanı ve
International Education Global İkinci Başkanı

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Bağlamında Kamusal Eğitimin Karşılaştığı Zorluklar

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, 70. yılına yaklaşırken, o, dünya çapındaki eğitim hakkı mücadelesinde temel bir rol oynamaktadır. Öte yandan zaman içinde, bazı ülkelerdeki sosyo-ekonomik gerçeklik değişmiş ve yeni milenyum hedefleri 1948 deklarasyonunun ötesine geçmiştir.

21. yüzyılın realitesi, insanlık tarihinde açığa çıkan çelişkilerle başa çıkma yöntemlerini ve amaçları yenilemek için uluslararası kuruluşları ve devletin varlığını gerektirmektedir. Diğer bir ifadeyle, tarihi Evrensel Beyanname’nin güncellenmesi, şu anki tarihsel bağlamda hakları genişletmek üzere yürütülen mücadelede önemli bir araç olabilir.

BM-İHEB’nin öne sürdüğü maddelere göre; herkes yaş, cinsiyet ve kökenden bağımsız olarak ücretsiz ve herkesçe erişilebilen eğitim hakkına sahiptir. Fakat insanlara ne türden bir eğitim sunulması gerekmektedir? Mevcut eğitim çocuk ve ergenlerin, genç ve yetişkinlerin ihtiyaçlarını karşılıyor mu? Böylesi bir soru bizi son derece önemli bir sorun olan okula kaydolma oranı meselesinin de ötesine taşıyarak temel bir konuya ışık tutar: sahip olduğumuz ve arzuladığımız eğitimin kalitesi.

Bu bakımdan değerlendirilirse, devlet herkes için yalnızca eğitimin değil, kaliteli eğitimin sağlandığını garanti etmelidir. Buna tek başına öğrenciler değil, öğretmen ve okul personeli de dahildir. Barış, sosyal içerilme ve yurttaşların mutluluğunu amaçlayan bir eğitim formülüne ilişkin tasarı ve projelerde; gündelik okul deneyimine sahip kimselerin ihtiyaç, öneri, fikir ve eleştirileri yer almazsa izlenebilecek bir rota olamaz.

Etnik, ırksal, cinsel meselelere ve cinsiyet konusuna büyük dikkat gösterilmelidir. Yalnızca erkek ve kadınlar için farklı olmayıp, kadınlar, siyahlar, melezler, romanlar, yerliler ve diğer etnik grup ve inançlardan insanların eğitime erişimini engelleyen eğitim modellerinin benimsendiği ülkeler halen mevcuttur. Bu durum, koşulsuzca saygı duyulan insan hakları ve sosyo-kültürel örgütlenme haklarıyla birlikte tekil bireyler ve her türden kişi dahil herkesin okula ve toplumsal yaşama içerilmesi ilkesiyle örtüşmemektedir.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’yle örtüşmeyen bir diğer küresel gerçeklik de eğitimin bir meta olarak değerlendirilmesidir. Bu yaklaşım, Dünya Ticaret Örgütü ve Dünya Bankası raporları gibi İHEB’nde belirtilen eğitim hakkı ilkesiyle çatışan, özel, ticari çıkarlara fayda sağlayan sayısız uluslararası raporda görülebilir. Dolayısıyla, eğitimi bir hak olarak görmenin yanı sıra, İHEB eğitim konseptini kamusal, ücretsiz, demokratik ve seküler perspektifle güçlendirmek bir zorunluluktur.

0 ila 3 yaş arasındakilerin okul öncesi eğitime katılımını tedricen arttırmak ve Brezilya’da ilk öğretimini tamamlamayan yaklaşık 80 milyon kişinin içinde yer alma potansiyeli taşıyan genç/yetişkin işçilerin eğitimini yaygınlaştırmak amacıyla, Brezilya’da, 2009 yılında, 4 ila 17 yaş arasındaki çocuk ve gençlere yönelik zorunlu eğitimin kapsamını genişletmek için Federal Yasa’da değişiklik yapıldı.

Ancak ülkede demokrasiye karşı süre giden darbe de, neoliberal söylem altında ideolojik ve bütçesel saldırılardan muzdarip kamu politikalarıyla eğitimde gittikçe belirsiz dönemlere işaret ediyor. “İdeolojisiz Okul” (Escola sem Partido) ilkesini uygulamayı (tam anlamıyla eğitimde konuşma özgürlüğünü kısıtlayan bir kural) ve kamusal harcamaları sınırlamayı amaçlayan projeler aynı şekilde okulları eylemsiz görme eğilimindedirler. Bunların esasen amaçladıkları sosyal, politik, iktisadi, kültürel ve cinsiyet odaklı tasarlanmış (yalnızca okul müfredatını değil, insanlığa ilişkin sorunları da etraflıca tartışan kapsamlı bir düşünme mekanı olan) kamusal eğitimin sonunu getirmektir. Okuldan kaçma, ırkçı önyargılar, cinsiyetçi şiddet ya da ekonomik eşitsizliği tartışmaya istekleri yoktur. Ve bu da güçlü, demokratik bir okul inşasına katkıda bulunmaz.

Okul müfredatını oluştururken ve okul idarecilerini seçerken yerel topluluğun kapsamlı katılımıyla birlikte okulların demokratikleştirilmesi, eğitimin kalitesine belirgin katkı sunan temel bir meseledir. Brezilya Eğitim Bakanlığı’nın yürüttüğü araştırma, yerel toplulukların idari ve pedagojik kararlara katılımına öncelik veren, uzmanların eğitimdeki rolünü gözlemleyen okulların ulusal okul değerlendirme kriterlerinden biri olan Temel Eğitim Gelişme Endeksi’nde daha yüksek değerlendirme puanlarına ulaştığını göstermektedir.

Ayrıca atlanmaması gereken bir başka konu da eğitim hakkının sağlık hakkı, yeterli beslenme, iş, onur, tolerans ve çeşitliliği gerektirdiğidir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi insan doğasına ilişkin bütünsel bir tutum benimser; bizler özgür varlıklarız, ortak karar alma becerisine sahibiz ve herkesin refahına katkıda bulunabiliriz. Arzuladığımız eğitim de bundan farklı olamaz. Kaliteli eğitim, bir hak olmanın ötesinde inşa etmemiz gereken bir görevdir.

Son olarak, eğitim söz konusu olduğunda öğretmen, pedagojik destek ekibi ve okul idaresi çalışanları gibi eğitim uzmanlarını da göz önünde bulundurmamız gerekir. Eğitime evrensel erişimi yaygınlaştırma ve eğitim kalitesini iyileştirme hedefi bu uzmanlara değer verme teminatını da kapsar.

Değerli derken, temel bir sorun olsa da yalnızca maaşlardan bahsetmiyoruz (OECD’nin araştırdığı pek çok ülkede ortalama öğretmen maaşı aynı eğitime sahip diğer uzman maaşlarından oldukça düşük, Brezilya’da bu fark yaklaşık %50 oranında). Fakat, erken dönemden itibaren başlayan ve sürdürülen eğitici eğitimi, eğitimin demokratik idaresi, okulların ve öğrencilerin fiziksel/pedagojik ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli öğrenci başına yatırım miktarı gibi meselelerin İHEB’ne dahil edilmesi ve devletlerin bunu uygulaması önem teşkil etmektedir. Ülkelerin bu milenyumun ihtiyaçlarını karşılaması, farklı sosyo-kültürel, etnik gruplara ve ırklara yönelik okulları kuşatan sayısız eşitsizlikle mücadelesi ve eğitime bir meta gibi davranılmasının önüne geçebilmesi için eğitimin böyle kapsamlı ve sistemli kavranması önemlidir.

İHEB’nin yukarıda öne sürülen ve ekleme yapılabilecek hususlar doğrultusunda revize edilmesinin herkes için kamusal, ücretsiz, demokratik, seküler ve kaliteli eğitim mücadelesini yaymada temel rol oynadığına inanıyoruz. Eğitim ile insan hakları simbiyotik bir ilişkiye sahiptir, ulusların gelişmesi ve insanların kendileri ile sosyal gruplarını gerçekleştirmesi için vazgeçilmezdir. Bu nedenle bu revizyon tüm dünyada toplumsal kazanımların artmasına imkan verecektir.